Zegels met beroemdheden, deel 2 – Jos Louwe
Franse zegels met een beroemdheid zijn in de regel samengesteld uit een portret, een attribuut en/of decor. Deze elementen kunnen iets duidelijk maken over zijn of haar plaats en rol in de geschiedenis van Frankrijk. Grofweg kan dat op twee manieren: de beroemdheid treedt op in een verhaal of de beroemdheid maakt onderdeel uit van een reeks van gelijksoortige personen. Daarbij dwingen postzegels onze manier van kijken en daarmee onze verhouding tot de afgebeelde beroemdheid. Vergelijkbaar met de manier waarop een boek dat kan doen.
Visueel contact
Beroemdheden en monarchen zijn op munten en postzegels vaak als profiel, van opzij afgebeeld, bedoeld om respect af te dwingen – er is verder geen (denkbeeldig) contact tussen ons en de af gebeelde persoon. [afb 1] Anders dan bij munten is er op zegels enige voorkeur voor de blik naar links, zodat de beroemdheid naar de naam en het adres op het poststuk kan kijken. Wij lezen de naam en adres van links naar rechts en komen dan de terugkijkende postzegel tegen. Zo ontstaat er een fictieve relatie, een “rapport” tussen geadresseerde en de beroemdheid of de monarch. Het kwam zelfs voor dat naar rechts kijkende zegels om die redenen links op een brief werden geplakt.
Als twee personen elkaar aankijken suggereert dat een relatie, ook op een postzegel. Op de Légion Americaine (1927) kijkt La Fayette naar Washington die hij in 1777 te hulp is gekomen. [afb 2] En die relatie staat model voor de Amerikaanse en Franse soldaten die in WO gezamenlijk optrokken. De zegel herdenkt het Franse eerbetoon aan het Légion Americaine, in september 1927 te Parijs. De oud-strijders arriveren met de pakketboot Leviathan, op de achtergrond afgebeeld. Daarboven vliegt de Spirit of St. Louis waarmee Charles Lindbergh, ook in 1927, als eerste non-stop van New-York naar Parijs vloog. De portretten, het schip en het vliegtuig verbeelden elk op eigen wijze de relatie tussen de VS en Frankrijk.
De afbeelding van opzij verdwijnt geleidelijk bij postzegels die een portret of foto als voorbeeld nemen. Daar kijkt de afgebeelde persoon ons schuin of zelf rechtstreeks aan. Zeker die frontale blik suggereert een directe relatie tussen ons en de afgebeelde beroemdheid. Op de zegel Hélène Boucher – Maryse Hilsz (1972) zijn de personen nog op elkaar betrokken, maar het duo Costes-Le Brix (1981) treedt ons tegemoet. Ook hier imiteren de vliegtuigen de gesuggereerde betrekkingen. [afb 3-4]
Verhalen
Verhalen kennen een verloop van nu naar het moment straks. Voor zowel een tekst als een beeld komt overeen met het lezen van links naar rechts. De zegel gewijd aan het Mémorial Charles de Gaulle (2008) laat het tijdsverloop op die manier zien: links een radiotoespraak uit 1941, rechts de statiefoto uit 1960. [afb 5] Op Nicolas Appert (1955), de uitvinder van het inmaakprocedé , zien we eerst links eerst het con serveren en rechts het verzenden van de potten. [afb 6].
Het geldt ook voor een meer abstract vormgegeven postzegel zoals die van Jacques Ruef (1996). [afb 7] Links zien we zijn monetair beleid, de Nieuwe Frank, die sterk genoeg is om de afgebeelde oude tolmuren overbodig te maken, zodat de aan de rechterzijde van de zegel weer- gegeven vrijhandel ongehinderd kan plaatsvinden.
Fictieve betrekkingen tussen personen maken het vertellen van verhalen mogelijk. Met het kleine formaat van een postzegel is dat lastiger dan met een kloek schilderstuk of standbeeld. Het blijft meestal bij een eenvoudige visuele mededeling zoals op de net besproken postzegels. Toch zijn er ook zegels te vinden met een meer uitgewerkte, verhalende opzet. De zegel Augustin-Alphonse Marty (2017) memoreert de generaal, in 1914-1918 verantwoordelijk voor de reorganisatie van de post van en naar de troepen aan het front. [afb 8] Links onder zien wij moe der en kind een brief schrijven, die vader rechts boven aan het front leest. De eenheid in kleur van die personen drukt de samenhang in tijd en handeling uit. Dwars op deze tijdlijn staat de generaal met zijn standaard brieformulier, als een brug tussen de schrijvers en de lezer.
De beroemdheid kan zelf ook optreden in het verhaal. De zegel Germaine Ribière (2017) ver telt ons de geschiedenis van een verzetsvrouw die een groot aantal joodse kinderen voor deportatie wist te behoeden. [afb 9] De opbouw drukt dat heel subtiel uit: op de voorgrond een vrouwenfiguur (Germaine) die gehaast kinderen naar een veilige plek leidt. Zij zijn als schaduwen getekend, om het illegale karakter aan te geven. Op de achtergrond het zonnige station van Lyon vanwaar de deportaties dreigen plaats te vinden. Letterlijk tussen voorgrond en achtergrond is een portret van Germaine geschoven dat driekwart van de postzegel beslaat.
Een visuele metafoor voor haar opstelling tus sen onheil en bescherming. [afb 10]
De beweging van nu naar straks kan associatie met politieke of maatschappelijke vooruitgang oproepen. De expressieve blik van de hoofdpersoon volgt vaak die richting, zoals op de serie Bicentenaire de la Révolution française (1989). Daar laten vijf van de zes zegels een blik van de hoofdpersoon van links naar rechts zien. [afb 11] Ook op de affiche uit 1978, die als inspiratiebron diende voor de zegel van Neuwirth (2017), kijken drie gezichten naar rechts, naar de toekomst [afb 12-13] Dat past bij de bedoeling van de Loi Neuwirth die vanaf 1967 een einde maakt aan het verbod op anticonceptie uit 1920.
Series
Op postzegels is de ruimte voor een verhaal beperkt. Het alternatief is om het verhaal stapsgewijs over enkele zegels te spreiden. Op post zegels komt dat zelden voor omdat het grote publiek zo’n serie zelden in zijn geheel onder ogen krijgt. Voor verzamelaars ligt dat wat anders en zo kennen we het zegelblok Hommage au Général De Gaulle (1971). [afb 14]. Het is een tamelijk uniek voorbeeld van een reeks zegels waarop de hoofdpersoon gevolgd wordt in de tijd: Leider van de vrije Fransen in juni 1940, conferentie in januari 1944 te Brazzaville, entree in Parijs eind augustus 1944 en tenslotte president in 1960.
De serie biedt de mogelijkheid om de beroemdheid als onderdeel van een groep op te voeren. Niet de individuele bijdrage, maar de collectieve aan de natie bijdrage staan dan voorop. Ruim de helft van Franse beroemdheden verschijnt op die manier in een serie. Soms is dat verband losjes, zoals de series waarbij de personen in hetzelfde tijdvak hebben geleefd. Veel voorkomend is ook de thematische variant, zoals bijvoorbeeld La Pérouse de uit zes zegels bestaande serie Marins et Explorateurs (1988) waarop een ontdekkingsreiziger met zijn reizen en al staat afge beeld. [afb 15]
Het voordeel van dergelijke series is hun eenvoudige uitbreidbaarheid, zoals bij de series Héros de la Résistance met hun verschillende jaargangen. Of, om een Duits voorbeeld te nemen, de reeks frankeerzegels Frauen der Deutschen Geschichte uit de periode 1986 – 2003. Die serie, met een omvang van 39 portretten, overbrugt moeiteloos alle tariefwisselingen, de overgang naar de euro en het verdwijnen van de parallelle uitgifte in de BRD en Berlijn, op het moment van eenwording van Duitsland.
Zegels uit een serie zijn herkenbaar aan hun uniforme vormgeving, maar voor de creatieve vormgever is ook hier ruimte om met een origineel idee te komen. Een geraffeerd voorbeeld is het zegelpaar met Miles Davis en Edith Piaf (2012). [afb 16] Het paar is een gezamenlijke uitgifte van de posterijen van de Verenigde Sta ten en Frankrijk en heeft de onderlinge vriendschapsband als onderwerp. Op de Amerikaanse versie van dit zegelpaar ontbreekt overigens het opschrift États Unis | France.
Het zegelpaar vormt een beeldrijm door de trompettist en de zangeres in een overeenkomstige houding neer te zetten, te omschrijven als een Z of misschien beter gezegd, als een 7. Een aardig detail is dat de trompet van Miles Davis onderdeel is van dat symbool, alsof de zegel wil zeggen dat man en instrument met elkaar zijn vergroeid. Naast overeenkomst is er ook verschil: het licht-donker contrast tussen persoon en achtergrond is op de zegels aan elkaar tegengesteld.
De zegels in dit artikel tonen de individuele of collectieve verdiensten van Franse beroemdheden, vanuit de gedachte dat deze ook op Frank rijk afstralen. Daartoe krijgen zegels ook een passende vormgeving (sfeer) mee. Dat is een kwestie van de heersende mode, maar ook van het onderwerp waarop de vormgeving moet zijn afgestemd. Hoe dit in zijn werk gaat is onderwerp van het derde en laatste artikel.