Bernard Palissy, zijn fictieve (ca. 1950 – ca. 1975) en zijn ware leven (ca. 1510 – ca. 1590), aflevering 4, Een korte biografie – Julie Morriën
De eerste drie afleveringen gingen over het fictieve leven van Bernard Palissy, in feite nog redelijk recent. We gaan nu zo’n 450 jaar terug in de tijd, naar het leven dat hij echt heeft geleid.
BERNARD PALISSY (ca. 1510 – ca. 1590): een korte biografie
Bernard Palissy kreeg een eigen postzegel in 1957 in de serie bekende personen van de 13e tot de 19e eeuw. De zes zegels van deze jaarlijkse serie zijn gegraveerd in diepdruk en hebben een toeslag ten behoeve van het Franse Rode Kruis. De zegel van Palissy van 12 francs was bestemd voor frankering van een binnenlandse briefkaart. Leuk is dat u de zegel hier inderdaad op briefkaart ziet, want de zegel is lastig te vinden op stuk (Afb.45).
De postzegel was in 1951 aangevraagd door het Bernard Palissy comité ter herdenking van het vierde eeuwfeest van de uitvinding van keramiekovens in Saintes in zuidwestFrankrijk. Bernard Palissy is door ontwerper Louis Muller (van de ‘Marianne de Muller’) afgebeeld in renaissancestijl, met geplooide halskraag. De pers had destijds kritiek op de serie. Men vond de plaatjes wel mooi, maar de namen onder de beeltenissen te groot en de keuze van de personnages te willekeurig door de eeuwen heen.
Rustieke keramiek, Figulines Rustique
Bernard Palissy, Frans hugenoot (protestant) was een homme universel (een zeer ontwikkeld en kundig mens op allerlei gebied) en vertegen- woordigde de vroege renaissance in Frankrijk (noot 4). Geboren rond 1510 in het zuidoosten van Frankrijk in de omgeving van Agen, vermoedelijk in het dorp Lacapelle-Biron (Lot-et-Garonne) (Afb.46).
Hij kwam uit een eenvoudig gezin en verdiende de kost door het beschilderen van glas of als landmeter. Hij was zowel pottenbakker als keramist, filosoof, schrijver en wetenschapper en stond bekend om zijn bijdragen aan de natuurwetenschappen en het ontdekken van principes van geologie, hydrologie en fossiele vorming (Afb.47 en Afb.48).
Beroemd is hij geworden door zijn rustieke keramieke objecten. Rijk versierde schalen met bladeren en dieren zoals vissen, reptielen en schaaldieren, gevormd uit afgietsels van dode exemplaren en glanzend geglazuurd in rustieke tinten. Het zijn opzichtige werken die vandaag de dag nog steeds verrassen. Hij vestigde zich in Saintes (Afb.49), departement Charente-Maritime, vroeger provincie Saintonge (Afb.50), een actief centrum van de Reformatie (kerkhervorming) in zuidwest Frankrijk en sinds de Middeleeuwen een regio met een aardewerktraditie.
In Saintes heeft hij jaren (in armoede) geëxperimenteerd om een glazuur te ontwikkelen waarmee hij aardewerk kon bedekken. Toen hij begon met het produceren van werk dat hij kon verkopen, steeg zijn roem snel. Halverwege de zestiende eeuw kon hij de de groten der aarde tot zijn clientèle rekenen, waaronder koning Henri II (Afb.51).
Van Anne de Montmorency, de connétable (noot 5) van Frankrijk, kreeg Bernard Palissy de opdracht om een rustieke grot te creëren versierd met een hele reeks afgietsels van dieren voor het park van zijn kasteel in Écouen (noordelijke voorstad van Parijs). De grot, een kunstmatige ruimte die de illusie gaf van een natuurlijke formatie, was een rustieke plek die de tuin verfraaide. In de 16e eeuw verklaart de voorliefde voor naturalistische decoraties de mode voor de grot. Tien jaar later vroeg koningin Catherina de Medici (echtgenote van Henri II) hem om een grot te maken voor de Tuilerieën in Parijs (Afb.52).
Zij was de grondlegger in Frankrijk voor geloofsvrijheid voor de protestanten en zij heeft meermaals getracht om vrijheid van godsdienstbeoefening geaccepteerd te krijgen. Geen van bovengenoemde projecten kon Palissy echter voltooien vanwege de problemen die verband hielden met de godsdienstoorlogen. Palissy’s carrière, hoe succesvol ook, werd gekenmerkt door talrijke gevangenisstraffen. Hij werd ter dood veroordeeld en stierf op tachtigjarige leeftijd door slechte behandeling in de Bastille in Parijs. Palissy was getrouwd en vader van een groot gezin.
Het werk van Palissy is te vinden in meerdere musea, onder andere in het Louvre in Parijs en in het nationale renaissancemuseum van het kasteel van Écouen (Afb.53a en Afb.53b).
In Parijs vindt u ook een standbeeld van hem op het Félix-Desquelles plein vlakbij de Saint Germain des Près kerk. Gekleed in een Renaissance jasje (wambuis) met hoge opstaande kraag, wijde broek en werkschort staat hij naast zijn oven en houdt in zijn linkerhand een schaal versierd met een slang en in zijn rechterhand één van zijn publicaties. Een tweede exemplaar van dit beeld staat vóór de porseleinfabriek (Manufacture) in Sèvres (Afb.54).
En tot slot: Marcel Proust (Afb.55) noemt Palissy in zijn zevendelige romancyclus ‘Op zoek naar de verloren tijd’: “… en een vis gekookt in een court-bouillon werd binnengebracht op een lange aardewerken schaal, waarop in reliëf op een bedje van blauwachtige kruiden, intact maar nog steeds verkrampt omdat hij levend in kokend water was gedompeld, met daaromheen schelpdieren, krabben, garnalen en mosselen, zag eruit als een keramische schaal van Bernard Palissy” (Afb.56).
Het zijn dus niet alleen de madeleines! (noot 6)
Illustraties
- YT Pa 14, Pa 17, Pa 47, envelop met testvignetten: Ferry Gijswijt
- Maximumkaart: Edward Froon
- Briefkaart: Edwin Voerman
Noten
- De Franse renaissance is een term die gebruikt wordt om er de culturele en artistieke beweging in Frankrijk mee te omschrijven uit de late 15e eeuw tot het begin van de 17e eeuw.
- Anne de Montmorency (1493 – 1567) was een Frans veldheer en staatsman. Hij werd in 1538 benoemd tot connétable van Frankrijk: militair hoofdofficier van Frankrijk en een functionaris van het Koninklijk Huis. Hij had belangrijke officiële functies aan het hof.
- Madeleine, de naam van een schelpvormig cakeje, komt voor in Proust’s romancyclus. De verteller doopt een madeleine in bloesemthee. De smaak daarvan, die hij lang niet geproefd had, activeerde zijn geheugen en bracht langzaam zijn jeugdherinneringen naar boven. Madeleine is sindsdien synoniem met nostalgie.